Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Ali Murat Sevi
Giriş
Sermaye ortaklığı niteliği taşıyan anonim ortaklığın tarihsel gelişimi ile ekonomik ve sosyal işlevleri değerlendirildiğinde, bu ortaklıkların küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerinin bir araya getirilmesi suretiyle toplanacak kayda değer miktarda sermayenin büyük yatırımların gerçekleştirilmesi için kullanılabilmesi gayesi ile şekillenmiş olduğu görülür. Anonim ortaklık türünün güttüğü söz konusu amaç ve yöneldiği ekonomik hedef, halka açık olmayan ve aile ortaklığı niteliğindeki anonim ortaklıklardan ziyade, payları borsada işlem gören halka açık anonim ortaklıklarda belirginleşir. Anonim ortaklıklara hâkim olan, sınırlı sorumluluk, payların serbestçe devredilebilirliği gibi temel vasıf ilkeler, yukarıda belirtilen amaçların gerçekleştirilmesine yöneliktir.
Anonim ortaklıkların modern ekonomik hayat dâhilinde üstlendiği önemli işlevde, hamiline yazılı pay senetlerinin önemli bir rolü olmuştur. Hamiline yazılı pay senetlerinin anonim ortaklıkların gelişmesinde oynadıkları rol ve sağladığı yararlar, büyük ölçüde bu senetlerin anonimlik özelliğinden (l’anonymat) ve buna bağlı olarak devir şeklinden kaynaklanır. Hamiline yazılı pay senetlerinin temel niteliklerinden birisi olan anonimlik, doğrudan Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.658’e dayanır. Kıymetli Evrak Hukuku’nun genel prensipleri doğrultusunda hamiline yazılı senetler, metninden veya şeklinden, hamili kim ise o kimsenin hak sahibi sayılacağı anlaşılan senetlerdir. Bununla birlikte, hamiline yazılı pay senetlerini ve bunların devrini düzenleyen TTK m.489 hükmünde, 7262 sayılı Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine İlişkin Kanun ile yapılan ve 1.4.2021 tarihinde yürürlüğe giren değişiklik neticesinde, bu senetlerin devren iktisabında devrin ortaklık ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi ve paya bağlı hakların kullanılabilmesi bakımından Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.’ye (MKK) bildirim yükümlülüğü getirilmiştir. Bu doğrultuda, TTK’ya eklenen Geçici Madde 14 uyarınca hamiline yazılı pay senedine sahip olanlar 31.12.2021 tarihine kadar MKK’ye bildirilmek üzere pay senetleri ile birlikte anonim ortaklığa başvurmakla yükümlü kılınmış; bu yükümlülüğü yerine getirmeyen pay sahiplerinin paydan kaynaklanan haklarını söz konusu tarihten itibaren kullanamayacakları ve ayrıca TTK m.562 gereğince idari para cezası ile cezalandırılacakları öngörülmüştür. Hamiline yazılı pay senetlerinin MKK’ye bildiriminin usulünü düzenleyen Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Merkezi Kayıt Kuruluşuna Bildirilmesi ve Kayıt Altına Alınması Hakkında Tebliğ de (Tebliğ), 06.04.2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yeni düzenlemenin hamiline yazılı pay senetlerinin niteliği, devir şekline etkileri ve ortaya çıkardığı sonuçlar, Anonim Ortaklıklar Hukuku’nda güncel bir konu olarak öğreti ve uygulamada ele alınarak incelenmektedir.
Düzenlemenin Amacı
7292 sayılı Kanun’un getirdiği düzenlemeler, Türkiye’nin de üyesi olduğu Mali Eylem Görev Gücü (FATF) tavsiyelerine ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin kararlarına dayanmaktadır. 7292 sayılı Kanun’un genel gerekçesinde, halka açık olmayan anonim ortaklıklarda hamiline yazılı pay senetlerinin, salt zilyetliğin geçirilmesi suretiyle devredilebilmeleri nedeniyle, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama ve terörizmin finansmanı suçları açısından önemli bir risk faktörü oluşturmakta olduğu belirtilerek, bu senetlerin sahiplik bilgisinin takip edilebilmesi amacıyla bildirim yükümlülüğü getirilmesi ve pay sahiplerinin MKK nezdinden kayıt altına alınmaları amacı ortaya konmaktadır.
Düzenlemenin Kapsamı
İlgili düzenleme halka açık olmayan anonim ortaklıkların çıkardıkları hamiline yazılı pay senetlerini kapsamaktadır. Halka açık anonim ortaklıkların, borsada işlem görsün veya görmesin, nama ve hamiline yazılı tüm payları ise Sermaye Piyasası Kanunu m.13 uyarınca kaydi sisteme tâbi olup, söz konusu paylar ve sahiplik bilgileri ile buna bağlı haklar MKK tarafından kayden izlenmektedir. Halka açık olmayan anonim ortaklıkların çıkardıkları nama yazılı pay senetleri, ilmühaberler ve çıplak paylar da ilgili düzenlemenin kapsamı dışında olup, bunlara ilişkin kayıtlar ortaklık tarafından pay defterinde tutulur.
Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Tâbi Oldukları Yeni Sistemin Esasları
Kuruluşta veya sermaye artırımı neticesinde hukuken meydana gelen hamiline yazılı payların bedellerinin tamamen ödenmesinin ardından, TTK m.486 f.2 uyarınca yönetim kurulu kararı ile üç ay içerisinde bastırılacak hamiline yazılı pay senetlerinin dağıtılacağı pay sahiplerine ilişkin bilgiler, ortaklık tarafından MKK’ye bildirilerek, bu amaçla oluşturulan sisteme kaydedilir. Pay senedi, sistemde ilgili ortaklıkla ilişkilendirilerek özel algoritma ile üretilen tekil numara altında senet sahibi adına kaydedilir. Daha sonra hamiline yazılı pay senetleri, MKK tarafından her bir pay senedi için üretilen tekil numarayı içerecek şekilde ortaklık tarafından bastırılarak sahiplerine dağıtılır. Böylece hamiline yazılı pay senetlerinin, ortaklık tarafından bastırılması anı itibariyle MKK’ye bildirilmiş ve ilgili sisteme kaydedilmiş olmaları sağlanacaktır (Tebliğ m.4).
7292 sayılı Kanun’un ve Tebliğ’in yürürlüğünden önce bastırılarak dağıtılmış olan hamiline yazılı pay senetleri bakımından ise, bu senetlerin sahiplerinin ortaklığa başvurmaları ve ilgili pay senetlerinin ortaklık tarafından MKK’ye bildirilerek ilgili sisteme kaydının sağlanmasını talep etmeleri gerekmektedir (Tebliğ Geçici Madde 1).
Hamiline yazılı pay senetlerinin yukarıda belirtilen MKK’ye ilk defa bildirilmesinin ardından, söz konusu senetlerin devri de MKK’ye bildirilir. Bildirim devralan tarafından doğrudan MKK’ye yapılabileceği gibi devralanın MKK yerine ortaklığa başvurması hâlinde, MKK’ye bildirim ortaklık tarafından gerçekleştirilir (Tebliğ m.5).
Yönetim kurulu TTK m.375 f.1-f doğrultusunda ve Anonim Şirketlerin Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları ile Bu Toplantılarda Bulunacak Bakanlık Temsilcileri Hakkında Yönetmelik m.17 uyarınca, hazır bulunanlar listesini hazırlarken hamiline yazılı pay senetlerinin sahipleri bakımından MKK’den sağlanan pay sahipleri çizelgesini dikkate alır. Genel kurul toplantıya yönetim kurulu dışında bir kişi yahut organ tarafından çağırılmaktaysa, MKK’den pay sahipleri çizelgesi bunlar tarafından talep edilir (Tebliğ m.6). Tebliğ’de açıkça belirtilmemekle birlikte, hamiline yazılı pay senetlerine sahip olanlar bakımından genel kurula katılma ve oy hakkı dışındaki idari ve ayrıca mali pay sahipliği haklarının kullanılmasında da pay sahipleri çizelgesi dikkate alınmalıdır.
Değerlendirme ve Sonuç
7292 sayılı Kanun’un öngördüğü yeni sistem, Kıymetli Evrak Hukuku bakımından bu pay senetlerinin hamiline yazılı olarak nitelendirilmelerine engel bir nitelik taşımamaktadır. Zira, devir işlemi yine zilyetliğin geçirilmesi ile hukuken geçerli olur. Pay senedinin mülkiyetinin kazanılması bakımından MKK’ye yapılacak bildirimin kurucu nitelik taşımadığını, TTK m.489 f.1 hükmünden ve Tebliğ m.10’dan anlayabilmek mümkündür. Dolayısıyla, hamiline yazılı pay senedinin mülkiyeti, TTK m.647 f.1 doğrultusunda senet zilyetliğinin elde etmesi ile devren kazanılmış olur. Yapılacak bildirim MKK’nin değerlendirmesine veya kabulüne bağlı kılınmış olmadığından, bağlı nama yazılı pay senetlerinin devri örneğinde olduğu gibi, TTK m.647 f.3 anlamında başkalarının devre katılmaları olarak da yorumlanamaz. Hamiline yazılı pay senetlerini devralan kişi (birinci devralan), iktisabının ardından MKK’ye bildirimde bulunmuş olmasa dahi, bu senetlerin zilyetliğini başka bir kişiye (ikinci devralana) mülkiyeti devir amacıyla geçirip senetleri devredebilir. Aynı durum ikinci devralan için de geçerlidir. Senedi son devralan kişinin MKK’ye bildirimde bulunması neticesinde, kendisi ortaklık tarafından pay sahibi olarak tanınmış olmakla birlikte, senedi kendisinden önce devren iktisap etmiş olan ve fakat MKK’ye bildirimde bulunmamış olan birinci ve ikinci devralanlar MKK kayıtlarında geçmişe dönük olarak pay sahibi sıfatıyla yer almayacak; MKK kayıtlarında pay senetlerinin mülkiyeti hâlihazırda pay sahibi olarak gözüken kişiden, son devralan kişiye geçmiş gibi bir görüntü ortaya çıkacaktır. Elbette, böyle bir durumda TTK m.562 f.13’te öngörülen idari para cezası uygulama alanı bulabilir.
7292 sayılı Kanun’un getirdiği değişikliklerden önce de, hamiline yazılı pay senetlerinin hamilleri pay sahipliğinden kaynaklanan hakları kullanmak istediklerinde, ortaklığa başvurarak kimliklerini beyan etmek ve pay senetlerinin zilyedi olmak suretiyle pay sahibi sıfatını taşıdıklarını ispat etmek zorundaydılar. Dolayısıyla hamiline yazılı pay senetlerine sahip olanların, eski sistemde de ortaklığa karşı tamamen ve sürekli olarak anonim konumlarını koruyabilmeleri prensip olarak mümkün değildi. Buradaki temel farklılık, kayıtların ortaklığın kendisi dışında bir kuruluş olan MKK tarafından düzenli biçimde tutulması ve söz konusu kayıtların TTK m.489 f.3 doğrultusunda ilgili kanunlar uyarınca yetkili kılınmış mercilerle paylaşılabilecek olmasıdır.
Halka açık olmayan anonim ortaklıkların 2021 faaliyet yılına ilişkin olağan genel kurul toplantılarının düzenlenmeye başladığı şu günlerde, bildirim yükümlülüğünü henüz yerine getirmemiş hamiline yazılı pay senedi sahiplerinin genel kurula katılarak oy kullanabilmeleri yahut kâr payı başta olmak üzere pay sahipliğinden kaynaklanan diğer haklarını kullanabilmeleri hukuken mümkün değildir. Bunu sağlayabilmek için, yönetim kurulu hazır bulunanlar listesini hazırlarken hamiline yazılı pay senetlerinin sahipleri bakımından MKK’den sağlanan pay sahipleri çizelgesini dikkate alır. Bu gerekliliğin yerine getirilip getirilmediği hususu, eğer mevcutsa toplantıya katılan bakanlık temsilcisi tarafından da takip edilir. TTK Geçici Madde 14 uyarınca, 31.12.2021 tarihine kadar MKK’ye bildirilmek üzere ortaklığa başvurmuş olmayan pay sahiplerinin buna rağmen genel kurula katılarak oy kullanmaları, TTK m.446 f.1-b anlamında genel kurula yetkisi bulunmayan kişilerin katılmış olmaları anlamına gelecektir.
Hamiline yazılı pay senedi sahiplerinin bakış açısından, bu senetlere sahip olmanın bilhassa devir şekli ve ortaklık dışındaki kişi ve kurumlara karşı anonimlik bakımından taşıdığı avantaj ve faydalar, MKK’ya bildirim yükümlülüğü nedeniyle azaltmış yahut ortadan kalkmış ise, esas sözleşme değişikliği yolu ile bu payların devri sınırlandırılmamış nama yazılı hâle çevrilmesi de alternatif bir yol olarak göz önünde bulundurulabilir.
16 Şubat 2022 tarihi itibariyle yürürlükte bulunan mevzuat hükümleri doğrultusunda yazılmıştır.
Kaynakça
* Baytemur, Deniz: 7262 Sayılı Kanunla Hamiline Yazılı Pay Senetlerine İlişkin Yapılan Değişiklikler, Terazi Hukuk Dergisi, 2021 C.16, S.176, s.711-720.
* Kara, Etem: Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Devrinde Halka Kapalı Anonim Şirketler Açısından 7262 sayılı Kanunla FEGG Tavsiyesi Doğrultusunda Yapılan Değişiklikler, Terazi Hukuk Dergisi, 2021 C.16, S.184, s.2320 – 2333.
* Poroy, Reha / Ünal Tekinalp: Kıymetli Evrak Hukuku Esasları, 24. Bası, İstanbul 2021.
* Sevi, Ali Murat: Anonim Ortaklıkta Payın Devri, 4. Bası, Ankara 2018.
* Tütüncü, Muharrem: “Anonim” Şirketin Sonu: Hamiline Yazılı Pay Senetleri İçin Öngörülen Yeni Düzenlemeler, İKÜHFD 2017 C.16 S.2, s.749 – 782.
